Stand-upcomedy bestaat al zo lang we ons kunnen herinneren. Avonden waarop zalen vol zitten met mensen die aan de lippen hangen van één man of vrouw op het podium. Elke cabaretier brengt zijn of haar eigen stijl, unieke grappen en herkenbare anekdotes. Soms ontroerend, vaak hilarisch, en af en toe scherp of ronduit confronterend. Maar in een tijd waarin één verkeerde opmerking kan leiden tot online reputatieschade of zelfs ‘canceling’, rijst de vraag: kunnen die scherpe grappen nog wel? Hebben cabaretiers nog de vrijheid om alles te zeggen wat ze willen, of is ook het podium inmiddels onderhevig aan de steeds gevoeligere maatschappelijke normen?
Tim Hartog is momenteel op tour door Nederland met zijn show Frictie. De Rotterdamse cabaretier is al jaren actief als grappenmaker en verhalenverteller op het podium. Hij nam deel aan verschillende tv-programma’s, waaronder De Grote Improvisatieshow en De Slimste Mens. In 2023 verzorgde hij zelfs de allereerste Rijnmondse oudejaarsconference, waarmee hij geschiedenis schreef in de regio. Onlangs speelde Tim in Schouwburg De Kring in Roosendaal. Ik was daar aanwezig als bezoeker en kreeg na afloop de gelegenheid om hem enkele vragen te stellen, een waardevol gesprek dat de basis vormde voor dit achtergrondartikel.
Soorten grappen
Tijdens de show viel het me op dat Tim Hartog weinig grappen maakte over verschillende culturen of specifieke groepen mensen, iets wat in het cabaretgenre vaak wél voorkomt. Toen ik hem hier na afloop op aansprak, gaf hij aan dat dit geen bewuste keuze is, maar eerder iets dat vanzelf zo ontstaat. ‘Stereotypen zijn toch al vaak gebruikte manieren om mensen te omschrijven,’ legde hij uit. ‘Ik speel als comedian natuurlijk wel met dingen die in ons collectieve brein zitten, zodat we met z’n allen op hetzelfde spoor zitten.’ Volgens de Rotterdamse cabaretier draait het voor hem meer om het creëren van herkenning dan om het benoemen van verschillen. ‘Ik wil dat mensen zichzelf of hun omgeving herkennen in mijn verhalen. Dat werkt vaak beter dan iemand neerzetten op basis van afkomst of uiterlijk.’
Op de vraag of hij een voorbeeld heeft van een grap die volgens hem perfect balanceert op de grens van gevoeligheid en relevantie, noemt Tim het gedeelte in zijn show over de ‘kankerkaarten’. ‘Kanker ligt, begrijpelijk, heel gevoelig. Het punt dat ik daar maak is dat we nauwelijks over echte pijn praten. Dat ik dan vervolgens merk dat het publiek ontzet reageert op hoe wij omgaan met zoiets als kanker, dan lijkt het mij dat ik dan juist mijn punt bevestigd zie worden.’ Dit voorbeeld illustreert goed hoe Hartog met gevoelige onderwerpen omgaat: niet schuwen, maar juist gebruiken om een dieper punt te maken.
Kritiek en cancelcultuur
In januari 2025 werden twee optredens van de Israëlische cabaretier Yohay Sponder in de Amsterdamse comedyclub Boom Chicago geannuleerd na oproepen tot boycot op sociale media. Activisten beschuldigden Sponder ervan de genocide in Gaza te verheerlijken en grappen te maken op basis van Israëlische propaganda. Vanwege de online ophef voelde het team van Sponder zich genoodzaakt de shows te schrappen.
Deze voorbeelden laten zien hoe verschillend cabaretiers omgaan met het maken van grappen. Sommige comedians maken gebruik van scherpe observaties of maatschappijkritiek, anderen kiezen juist voor herkenbare situaties uit het dagelijks leven. Waar vroeger grappen over stereotypen en culturele verschillen als norm golden, kiezen steeds meer cabaretiers, zoals Tim Hartog, voor een benadering die minder op groepen is gericht en meer draait om gedeelde ervaringen. Tegelijkertijd zijn er nog steeds artiesten, zoals Yohay Sponder, die humor inzetten om politieke standpunten kracht bij te zetten. Dit maakt duidelijk dat stand-upcomedy geen eenduidige vorm van vermaak is, maar een breed spectrum van stijlen, toon en intenties omvat. De vraag is niet alleen wat je nog mag zeggen, maar ook wat je als comedian wilt zeggen, en welk publiek je daarmee bereikt of juist kwijtraakt.
Meningen van het publiek
De laatste tijd hoor je het mensen steeds vaker zeggen: ‘Je kunt tegenwoordig niks meer zeggen.’ Met de opkomst van de zogenoemde ‘woke culture’ leeft bij veel mensen het idee dat de kans op kritiek bij gevoelige uitspraken steeds groter wordt. Ook Tim Hartog krijgt in zijn werk regelmatig te maken met reacties en kritiek. Volgens de Rotterdamse cabaretier is dat eigenlijk onvermijdelijk in zijn vakgebied.
‘De meeste kritiek krijg ik online. Soms reageer ik als iemand de moeite neemt om een onderbouwde reactie te geven, maar vaak laat ik het gewoon gaan. Je hoeft immers niet naar mij te kijken,’ aldus Hartog.
Toch is Tim het niet eens met de veelgehoorde uitspraak dat je tegenwoordig niks meer mag zeggen. Hij vindt dat je op televisie en op het podium alles moet kunnen zeggen, zolang je maar bereid bent om de gevolgen ervan te aanvaarden. ‘Ik vind wel dat je altijd goed moet nadenken over wat je op een podium zegt en wat je daarmee bedoelt. Dat geldt voor gevoelige onderwerpen, maar net zo goed voor onderwerpen die minder gevoelig liggen. Dat is je verantwoordelijkheid als comedian.’
Tegelijkertijd biedt deze tijd juist ook nieuwe kansen voor cabaretiers. Volgens sommigen is dit zelfs een interessante en uitdagende periode voor het genre. Het maatschappelijke debat over thema’s als #MeToo, cancelcultuur en de woke-beweging zorgt namelijk voor meer scherpte en betrokkenheid in de voorstellingen. Cabaret blijft daarmee een spiegel van de samenleving, waarin het publiek steeds kritischer en bewuster lijkt te worden van de kracht en impact van humor.
Relevant blijven
Het is bijna een cliché geworden, maar social media is tegenwoordig een groot deel van ons leven. Het beïnvloedt zowel iemands privéleven als werk. Voor Tim heeft dit een grote impact gehad op zijn carrière. Hij geeft aan dat hij hierdoor veel meer mensen naar zijn voorstellingen weet te trekken.
‘Humor is alomtegenwoordig en kan ik dus ook online laten zien. Het is voor mij wat minder statisch geworden. Dat ik alleen maar in het theater, op dat podium, bezig ben met humor,’ zegt de cabaretier.
Alhoewel humor van alle tijden is, veranderen de meningen van het publiek voortdurend. Dit maakt het moeilijk om relevant te blijven als cabaretier. Je wilt niet botsen met je publiek, maar je wilt ze wel laten lachen. De juiste balans vinden is een uitdaging waar veel cabaretiers mee worstelen. Tim erkent dit en denkt dat juist dat ongemak de essentie van goede comedy raakt. ‘Als het niet meer botst of schuurt, is het ook niet al te interessant. Er moet wat op het spel staan. Lachen is namelijk een vorm van spanning loslaten die daarvoor is opgebouwd. Dat gaat het beste met gevoelige onderwerpen.’
Volgens Tim stelt comedy zaken in perspectief. Het zorgt ervoor dat je ergens over na gaat denken, maar biedt tegelijkertijd ook ontspanning. ‘Als je ergens grappen over maakt, kun je een situatie of onderwerp behapbaar maken.’
De toekomst van comedy
Zoals eerder benoemd verandert alles rondom cabaret voortdurend. De comedy van veertig jaar geleden is inhoudelijk niet meer te vergelijken met die van nu. Wat verandert is vooral de inhoud; de vorm blijft in de basis hetzelfde. Mensen hebben namelijk altijd verhalen verteld op een podium – en uiteindelijk is dat wat cabaretiers doen.
In een tijd waarin maatschappelijke discussies steeds feller gevoerd worden, lijkt cabaret meer dan ooit op scherp te staan. Waar de grenzen liggen tussen wat grappig is en wat kwetsend maakt dat het vak van cabaretier zo uitdagend én relevant. Voor Tim Hartog betekent dit niet dat je als maker op eieren hoeft te lopen, maar wel dat je bewust moet omgaan met je woorden. Humor blijft tenslotte een krachtig middel: om te verbinden, te bevragen, te confronteren en soms zelfs te helen.
De lach blijft daarmee een kompas. Niet om exact te weten waar je staat, maar om richting te geven aan het gesprek, met jezelf, met je publiek, en met de tijd waarin je leeft. Wat je zegt, hoe je het zegt, en wat mensen erin herkennen of juist afwijzen, vormt samen het voortdurende spel van frictie en verzoening. En precies dat maakt cabaret zo waardevol, ook, of juist, in een tijd van verandering.