Technologie speelt een steeds grotere rol in de zorg: van zorgrobots tot slimme apps. Handig en vaak noodzakelijk, zeker met het groeiende personeelstekort. Maar terwijl machines taken overnemen, blijft de vraag: hoe blijft de zorg persoonlijk en menselijk? Is er een balans tussen efficiëntie en empathie?
Wat betekent ’menselijke zorg’?
Menselijke zorg draait niet alleen om medische handelingen. Het gaat ook om een luisterend oor, aandacht, begrip, en vertrouwen. Een verpleegkundige die even blijft zitten, een arts die iemands zorgen serieus neemt, dat zijn vaak de momenten die patiënten bijblijven.
“Een app kan je bloeddruk meten, maar geen troost bieden als je slecht nieuws krijgt,” zegt Marleen, 10 jaar ervaren verpleegkundige in het Elkerliek Ziekenhuis.
“Zorg gaat over relaties. Over écht contact.”
Toch merkt ook zij dat er steeds minder tijd is voor dat menselijke aspect. Zorgmedewerkers zijn vaker bezig met systemen dan met mensen. Ook zij weten dat medische technologie de toekomst gaat zijn. Daar moet natuurlijk ook mee gewerkt worden. Dat doen we zelfs nu al. Toch vinden veel zorgmedewerkers dit jammer. ‘’Toen ik begon met mijn opleiding tot verpleegkundige lag er veel nadruk op het gebied van gesprekstechnieken leren. Leren om met mensen te praten, welke vragen je moet stellen en hoe je daarmee omgaat. Het is niet alleen een simpel gesprekje, het is meer dan dat’’. Veel zorgmedewerkers ervaren deze vaardigheden als essentieel onderdeel van hun vak. Zonder dat contact voelt de zorg alsof er iets ontbreekt. Ze zijn daarom ook ‘bang’ voor de toekomst. Ze willen hun baan niet kwijt en willen het beste voor de patiënten. Hun hart ligt bij de zorg en dat gevoel gaat ook niet zomaar weg.
Hulpmiddelen of vervangers?
In de zorg worden er al verschillende handelingen met technologie uitgevoerd. Denk daarbij aan; diagnostische apparatuur, software en apps, 3D printers en behandelingsapparatuur (beademingstoestellen).
Een belangrijke ontwikkeling in de zorgtechnologie is de inzet van zorgrobots. In sommige verpleeghuizen rijden robots rond die koffie uitdelen, mensen herinneren aan hun medicijnen, of eenvoudige gesprekken voeren met bewoners. Ook algoritmes worden steeds slimmer. Ze helpen artsen bij het analyseren van röntgenfoto’s of voorspellen wanneer een patiënt risico loopt op een val of infectie. Dat klinkt indrukwekkend, maar kan ook afstand creëren.
De ervaring van zorgmedewerkers
Veel zorgmedewerkers hebben gemengde gevoelens bij de technologische ontwikkelingen. Aan de ene kant zijn ze dankbaar voor innovaties die het werk verlichten, aan de andere kant vrezen ze voor een koude, kille toekomst.
‘’Technologie is er om te ondersteunen, niet om te vervangen’’, zegt Marleen.
Jans (22), tweedejaars student aan de opleiding anesthesiemedewerker en loop stage als verpleegkunde aan het Elkerliek Ziekenhuis, zij vertelt: “We werken nu met digitale dossiers, en dat is efficiënt. Maar ik merk dat sommige collega’s meer naar hun tablet kijken dan naar de cliënt. Soms is er zó veel om bij te houden, dat je vergeet te vragen hoe het écht gaat.’’ Jans benadrukt dat dit niet uit onwil gebeurt, maar uit tijdsdruk. Het systeem vraagt veel aandacht, waardoor er minder ruimte is voor oprechte betrokkenheid.
Zorgmedewerkers onder druk
De werkdruk in de zorg is hoog en neemt alleen maar toe. Veel zorgmedewerkers voelen zich opgejaagd en ervaren stres door administratieve taken en het continue schakelen tussen mens en machine. Ze willen graag menselijk blijven, maar krijgen daar niet altijd de ruimte of tijd voor. De balans tussen techniek en persoonlijke aandacht raakt hierdoor soms zoek. Het gevaar is dat zorgverleners zelf afstand nemen, uit zelfbescherming, terwijl juist hun nabijheid zo essentieel is. Marleen merkt dit zelf ook. ‘’Ik merk dat ik meer stres ervaar dan een paar jaar geleden. Het gaat de laatste tijd zo snel met de technologie. Misschien is dat een combinatie van angst voor de toekomst én de het personeelstekort in de zorg, wat betekent dat ik het ook drukker krijg. De situatie is nu nog zo onzeker dat er onrust ontstaat. Deze onrust ervaar ik ook bij de patiënten.
Praktijkvoorbeelden: techniek met een menselijk gezicht
Hoewel technologie in de zorg soms als kil of afstandelijk wordt gezien, zijn er ook veel inspirerende voorbeelden waarbij techniek juist de menselijke kant van zorg ondersteunt.
Neem het voorbeeld van de “slimme vloer” in sommige verpleeghuizen. Deze vloer bevat sensoren die registreren wanneer een bewoner valt. Er hoeft geen camera op de kamer te staan, wat de privacy beschermt, maar hulp komt wel sneller omdat zorgverleners direct een melding krijgen. Voor familieleden geeft het rust dat er wordt opgelet, zonder dat het als controle voelt. Dit is een vorm van techniek die juist bijdraagt aan veiligheid én persoonlijke vrijheid.
De stem van de patiënt
Ook patiënten hebben een stem in dit verhaal. Sommigen omarmen technologie, anderen missen het persoonlijke contact. De 84-jarige mevrouw Van Giesen zegt: “Ik vind het fijn dat ik mijn bloeddruk thuis kan meten met een app. Zo hoef ik niet elke keer naar het ziekenhuis of huisarts. Maar, ik mis de huisbezoeken. Een paar jaar geleden kwam de wijkverpleegkundige gewoon langs en maakte ze even een praatje. Dat voelde als zorg. Iemand die naar je toe komt en je helpt. Nu voelt het als administratie wat ik zelf bij moet houden.
Voor veel ouderen is het ook lastig om in deze technische wereld te leven. Ze moeten alles leren en dat kost energie. ‘’Het is natuurlijk leuk om nieuwe dingen te leren, maar op deze leeftijd is het soms ook leuk dat dingen voor je gedaan worden.’’ Ouderen betalen flinke kosten voor thuisverzorging. Hierbij verwachten ze dan ook dat ze in de watten worden gelegd. Daarbij komt de combinatie van sociaal contact ook kijken. Ouderen verlangen naar mensen om hen heen. Een luisterend oor.
“Soms wil iemand gewoon even dat je er bent,” zegt verpleegkundige Jans.
De kloof tussen generaties
Niet iedereen ervaart technologie op dezelfde manier. Tussen jongere en oudere generaties in de zorg, zowel onder zorgmedewerkers als patiënten, ontstaat soms een kloof. Jongeren zijn vaak digitaal vaardiger en gewend aan snelle innovatie, terwijl ouderen moeite kunnen hebben met veranderingen. Dit vraagt om geduld, uitleg en maatwerk. Een app kan handig zijn, maar moet ook intuïtief zijn voor iemand van 80. En een digitaal zorgplan werkt alleen als de gebruiker begrijpt hoe het werkt én zich er prettig bij voelt. Empathie is hierbij onmisbaar: technologie mag nooit mensen uitsluiten, maar moet juist verbinden.
Naar een warme digitale toekomst
De vraag is niet óf technologie in de zorg blijft, dat staat vast. De echte vraag is: Hoe blijft technologie een hulpmiddel, en geen vervanging voor menselijk contact?
Dat vraagt om keuzes. Niet elke technologische oplossing is per definitie goed. Zorginstellingen moeten durven evalueren: bevordert deze innovatie het welzijn van patiënt én zorgverlener? En hoe blijven we oog houden voor kwetsbare groepen die niet digitaal vaardig zijn?
De beste zorg is niet alleen slim, maar ook warm. Niet alleen snel, maar ook persoonlijk. Dat vraagt om samenwerking tussen technici, zorgprofessionals én patiënten. Er moet een perfecte combinatie komen. Dit gaat natuurlijk nog wel even duren. Maar toch zijn we er wel al vol op mee bezig.