Door de jaren heen heeft de menselijke verbeeldingskracht een centrale rol gespeeld in hoe we opgroeien, dromen en betekenis geven aan de wereld. Waar vroeger fantasie werd gevoed door verhalen, rollenspellen en denkbeeldige zwaarden, merk je nu steeds meer dat het gevormd wordt tot realiteit. De grens tussen fictie en werkelijkheid vervaagt, digitale beelden worden steeds realistischer, en met name jongeren blijken gevoelig te zijn voor deze verschuiving. Maar hoe werd verbeelding vroeger ervaren en hoe gaan ouderen er nu mee om?
Een simpel leven
Cor Kant (78) beschrijft zijn jeugd als een tijd waarin verbeelding vanzelfsprekend was. Spelen betekende buiten zijn en je verliezen in een zelfverzonnen wereld. De televisie bestond nog niet; enkel de radio was beschikbaar als technisch entertainment. Daar beluisterde men spelshows en het nieuws, maar veel meer dan dat was er niet. Mensen gingen naar buiten en hadden plezier met wat ze binnen handbereik hadden. Daarnaast werd er ook meer gelezen, waardoor je verbeeldingskracht werd gestimuleerd.
Als je dat vergelijkt met de tijd van nu, zijn de spellen veel gewelddadiger en wordt een kind al snel uitgedaagd in spelletjes zoals Fortnite en GTA. Die gewelddadigheid wordt in deze tijd genormaliseerd. Sommige jongeren nemen tegenwoordig wapens mee op zak wanneer ze de straat op gaan, omdat dat in videospelletjes normaal is en het wordt gezien als bescherming van hun eigen veiligheid. Maar als iedereen dat zou doen, hoe kan het dan nog als bescherming worden omschreven?
“Het is bijna geen spel meer. Vroeger speelde je, en daarna ging je gewoon weer verder met leven,” zegt Cor. ‘’Als kinderen opgroeien, bekijken ze filmpjes die slechte invloed op hen hebben. Ze zien grote griezels en pistolen dus zijn ze gefocust op killing. Ze beseffen niet wat de gevolgen ervan kunnen zijn, omdat het genormaliseerd is. Een kind wordt al snel voor het beeldscherm gezet, dus worden ze automatisch meegetrokken in die fictieve wereld.’’
Verschil in opvoeding
‘’Het verschil ligt vooral bij de opvoeding. Soms werd er ook gezegd tegen mij: ‘wees niet zo naïef.’ Maar wat verstaan we daaronder? Ik vond het zelf totaal niet zo, en vond dat ik er anders, vooral dieper, over nadacht. ‘De wereld is hard, snap je dat dan niet?’ zeiden ze dan. Nou sorry, maar de werkelijkheid die ik zie, is niet zoals de echte werkelijkheid. Maar die zie je niet, omdat de wereld er zo uitziet. Dat wil daarom niet zeggen dat ik dat accepteer. Het is een verwarde wereld waar alles mis is gegaan, en dat noemen ze dan de werkelijkheid. Ja, je hebt ermee te maken als omgeving, maar dit is niet de werkelijkheid zoals die bedoeld is. ‘Je doet niet mee,’ wordt er soms gezegd, maar hoe ik echt ben: daar is waar ik van af word gehouden. Niemand is perfect en dat zal ook nooit zo zijn.’’
Technologie in de creatieve sector
Het is heel gemakkelijk voor AI om een verhaal te schrijven. Zelfs zo gemakkelijk dat je soms niet kunt onderscheiden wat wel of niet geschreven is door een robot. Auteurs die schrijven met emotie en gevoel zijn er op tegen dat AI deze taak overneemt. Geschreven woorden horen uit je hart te komen, niet uit een verzinnend apparaat. Cor heeft ook passie voor het schrijversvak, maar doordat AI die functie overneemt, beginnen de twijfels zich op te bouwen.
‘’Mijn interesse ligt meer bij hoe ik woorden kan uitdrukken, niet bij technologie,’’ vertelt hij. ‘’Maar als je een geschreven woord hebt wat een mens doet, is dat minder perfect in één keer. Het spreekt goed, maar leest niet goed. Toch geeft het wat. Het maakt niet uit wat er op papier staat. Zolang iemand het begrijpt, is het goed. Bij AI lijkt het alsof de ziel mist in het verhaal. Er kan nooit een 100% duidelijke menselijke betrekking zijn. En daarom: kun je het verantwoorden om echt zelf te schrijven?’’
Invloed in het dagelijks leven
Naast dat er fysiek veel verandering plaatsvindt, worden de invloeden van technologie ook steeds krachtiger. Cor legt uit dat het gebruik van technologie verschillend kan zijn: ‘’Het echte gevaar is dat als het te los komt, het volledig uit de hand loopt. Ondanks dat dat nu al voor een groot deel gaande is. Wie het goed doet, maakt er geen misbruik van, en dan bedoel ik ook de mensen van de media.
Het is moeilijk om journalistieke berichten te onderscheiden, want wie zegt dat jij het juiste pad bewandelt? Je wordt er als mens op getraind om nepberichten te herkennen. Maar soms moet je ook als mens het lek zien te vinden. Dat schaadt ook het vertrouwen van het volk en weten ze soms niet wat ze moeten geloven.’’
Ouderen hebben in de zorg ook veel moeite om de verandering bij te houden. Zo zie je dat er mensen minder graag naar het ziekenhuis willen gaan, omdat ze te veel moeten werken met QR-codes. Het is te complex, wat men afschrikt om te gaan.
‘’Bij de zorg willen dokters ook handelingen verminderen, dus komt technologie al snel om het hoekje kijken. Ze zeggen: het kan efficiënter, maar daar is niks van te zien. Ik begrijp niet waarom we ermee bezig zijn. Een afspraak bij de dokter hoort een menselijke handeling te zijn en geen afspraak met een medische robot die jou het antwoord toespreekt. Aan de andere kant: het is sneller, maar het blijft toch vertrouwd om de woorden van een echte dokter te horen.’’
Als je vroeger vergelijkt met nu kun je het aantal verschillen niet op twee handen tellen. Het uiten van creativiteit is niet meer hetzelfde, en gewelddadige handelingen worden zelfs als iets goeds gezien. Als mens kun je de tijd niet stilzetten en dat kunnen wij ook iedere dag zien. De angst voor het verlies van originele verbeelding bouwt zich op en de twijfels worden sterker. Dus zal het leven ooit nog simpel worden of zal de complexiteit zich alleen nog maar vergroten?
